pulsari i magnetari iz svemirske tame

Iako su neutronske zvezde postale predmet teorijskog promišljanja samo godinu dana po otkriću neutrona (1932), čini se da se tek od 1967. godine i aktivnim interesovanjem grupe engleskih astronoma predvođene Entonijem Hevišom, pitanju ravnomernog odašiljanja signala iz prirodnog izvora, pristupa malo dublje u odnosu na dotadašnja uverenja da je u pitanju intergalaktička komunikacija i dokaz da „mali zeleni" odista i postoje.

Umetnička predstava neutronske zvezde.

Prvo direktno osmatranje jedne neutronske zvezde u vidljivoj svetlosti. Neutronska zvezda RX J185635-3754.

Pojam svemirskog tela koje pulsira jednom u 1.3 sekunde je već tada nailazio na prilično različita tumačenja, ali se usled činjenice da je za tu i takvu vrstu pulsirajuće delatnosti neophodna velika brzina rotacije, kao i mala zapremina, neutronske zvezde su dobile i svoju potvrdu u novoj astrofizičkoj matrici. S obzirom da je ista otkrivena u samom središtu magline Rak, u sazvežđu Bika, poznatijoj i kao reliktu supernove, a kako neutronske zvezde uobičavaju da nastaju nakon masivnih eksplozija supernovih, bilo je i više nego jasno da je izvor koji odašilje pulseve neverovatnom brzinom zapravo neutronska zvezda. Tako je i sam izraz „pulsar" dobio na značaju, ali neophodno je naglasiti da su svi pulsari neutronske zvezde, ali da nisu sve neutronske zvezde pulsari. Za razliku od pulsara, koji u pravilnim razmacima, šalju impulse zračenja, magnetari su one neutronske zvezde koje imaju jako magnetno polje i koje šalju gama zrake". Ove zvezde, koje se smatraju i nekom vrstom trijumfa zvezdane evolucije, sačinjene su od najfinijih subatomskih čestica bez naelektrisanja - neutrona. U eksploziji supernove jezgro zvezde se transformiše u zvezdano telo mnogo manje mase od prvobitne zvezde. Elektroni i protoni se spajaju i stvaraju neutrone, zapremina se umanjuje usled eliminacije spoljnjeg pojasa, što dalje omogućava ubrzanje rotacije i stvaranje tzv. rotacione energije koja prelazi u elektromagnetnu u novonastalom magnetnom polju. Takav proces dovodi i do emisije radio talasa iz definisanih magnetnih polova. Naravno, kako bi se taj talas detektovao, sama Zemlja mora biti u odgovarajućoj poziciji u odnosu na neutronsku zvezdu, što je retko i zato su još mnoge neutronske zvezde nedetektovane. Temperatura istih iznosi oko milion Kelvina, a gustina je velika pa, kako Paulijev princip isključenja funkcioniše, odnosno fakta da dve čestice ne mogu da budu u istom kvantnom stanju, sprečeno je i dalje urušavanje zvezdanog ostatka.

Zanimljivo je da neutronske zvezde izgledaju veće nego što jestu, do čega dolazi zato što one deformišu svetlost u svom snažnom gravitacionom polju. Ono što impresionira kod neutronskih zvezda je i podatak da imaju masu veću od 1,4 mase Sunca, ali da su u prečniku manje od Sunca čak i do 70.000 puta, tj. često su manje od prosečnog grada, ali zato imaju 15 puta veću masu od mase, recimo, svih ljudi na Zemlji. Isto tako, nezavisno od maglovite i razbarušene atmosfere, neutronske zvezde imaju veoma otpornu i jaku površinu odnosno koru koja je 200 milijardi puta čvršća od najjačeg čelika.

Neutronske zvezde, iako mnogo puta analizirane i definisane, dokazivane i osporavane, ostaju velika nepoznanica u još većoj nepoznanici - svemiru. Uvek kada su naučnici uvereni da su korak bliže anatomiji neutronskih zvezda, ispostavi se da nisu ni mnogo odmakli od onoga od čega su krenuli. Bilo da ih smatramo galaktičkim svetionicima ili optimističnim pozdravom neke inteligentnije vrste, neutronske zvezde determinišu poredak čitavog solarnog sistema, na samo njima znan način.

Author: Sandra Maksimović - Sara

Magistar političkih nauka i prirodnjački novinar u povoju:)