Kanadski tim astronoma je nedavno otkrio da pege [i]superdžina stvaraju ogromne spiralne [ii]zvezdane vetrove u okolini zvezde. Navedeno otkriće je objavljeno u skorašnjem izdanju astronomskog žurnala [iii]Monthly Notices of the Royal Astronomical Society.
Slika 1. Umetničko viđenje vrućeg supedžina Zete Pupis. Period rotacije, po novim posmatranjima BRITE je 1,78 dana dok je osa rotacije nagnuta pod uglom 24° (+/-9°) u odnosu na liniju posmatranja. Credit: Tahina Ramiaramanantsoa.
Smatra se da teški elementi u vasioni uglavnom potiču od zvezda velikih masa i da zahvaljujući njima postoji život na planeti Zemlji. Zvezde velikih masa završavaju svoj životni vek u katastrofičnim eksplozijama supernovih i pri tome raspršuju teške elemente u međuzvezdani prostor. Ukoliko bi priroda bila uskraćena za opisanu pojavu, Solarni sistem se ne bi ni formirao.
Zvezda [iv]Zeta Pupis u južnom sazvežđu Pupis (Krma broda) je tokom svog životnog veka evoluirala u superdžina. Ona je oko 60 puta masivnija od Sunca dok je na njenoj površini temperatura viša sedam puta u odnosu na Sunce. Masivne zvezde su relativno retke i obično se nalaze u parovima poznatiji kao [v]binarni ili višestruki sistemi kada se nalaze unutar manjih grupa zvezda. Postoji nešto što je posebno kod Zete a to je da ona predstavlja usamljenu masivnu zvezdu dok se kreće kroz međuzvezdani prostor i to brzinom od 60 kilometara u jednoj sekundi. E sad, zamislite nekakav objekat šezdeset puta masivniji od Sunca i koji se kreće brzinom koja je šezdeset puta brža od ispaljenog metka! navode istraživači. Deni Vanbeveren profesor na Briselskom Univerzitetu [vi]Vrije daje jedno od mogućih objašnjenja zbog čega se navedena zvezda tako brzo kreće. Naime po jednoj teoriji, Zeta Pupis je došla pod uticaj nekog binarnog ili višestrukog sistema u prošlosti i koji ju je odbacio velikom brzinom u okolni prostor.
Zvezda je posmatrana mrežom nanosatelita u okviru kosmičke misije BRITE, [vii]Bright Target Explorer kako bi se ustanovila promena njenog sjaja u periodu od pola godine a u istom periodu je sa Zemlje praćeno ponašanje zvezdanog vetra od strane nekolicine profesionalnih observatorija kao i grupe amatera astronoma.
Posmatranja su pokazala da postoje ciklična dešavanja sa periodom od 1,78 dana kako u vezi sa zvezdanim vetrom tako i na površini same zvezde, reči su Tahine Ramiaramanantsoe, studenta na doktorskim studijama Univerziteta Montreal (Kanada) i članice CRAQ, [viii]Centre de Recherche en Astrophysique du Québec. Tahina tumači dobijene rezultate time što periodični signali predstavljaju odraz rotacije zvezde i džinovskih pega na njenoj površini od kojih potiču ogromne spiralne strukture u zvezdanom vetru otkrivajući svojevrsne regione uticaja takozvane CIRS-eve, co-rotating interaction regions.
Proučavajući specifične talasne dužine helijuma od emitovane svetlosti sa zvezdanog vetra, jasno se uočila izvezna uvijena struktura u obliku slova "S" uzrokovana delom CIRS-a indukovana u vetru od strane sjajne pege na površini zvezde, reči su Tahine. Pored periodičnih dešavanja sa pomenutom periodom od 1,78 dana, uočene su kraće pojave trajanja nekoliko časova na površini Zete Pupis i koje su u tesnoj vezi sa malim regionima u zvezdanom vetru povećane gustine nakupljenih oblačaka, clumps a koji se odvajaju od površine zvezde. Takođe su se po prvi put pojavili dokazi o direktnoj vezi pojava promena na površini neke zvezde i nakupljanja novih oblaka u okolini te iste zvezde, navodi Entoni Mofet član tima astronoma, profesor emeratus Univerziteta Montreal i vodeći istraživač Kanadskog učešća u programu BRITE.
Nakon višedecenijskog zastoja po pitanju moguće veze između promena u dešavanju na površinama vrelih masivnih zvezda i zvezdanog vetra, postignut je značajan napredak u istraživanju pre svega zahvaljujući radu BRITE nanosatelita i značajnog doprinosa koji su dali astronomi amateri. Sa zadovoljstvom mogu da konstatujem kako čak i u doba džinovskih profesionalnih teleskopa, astronomi amateri koristeći svoju relativno skromnu opremu mogu imati značajnu ulogu u prvoj liniji naučnog istraživačkog rada, zaključuje Pol Lukas člana međunarodnog istraživačkog tima ICRAR, [ix]International Centre for Radio Astronomy Research Univerziteta Zapadna Australija. Inače, Pol je jedan od šest amatera astronoma koji su posvećeni praćenju Zeta pupis tokom trajanja istraživanja iz svojih domova u okviru posmatračkog projekta Southern "Amateur Spectroscopy initiative".
U ovom trenutku, na postojećem nivou našeg znanja pitanje porekla sjajnih površinskih pega kao i slučajna varijacija u njihovom sjaju Zete Pupis ostaje otvoreno i biće predmet budućih istraživanja i verovatno će zahtevati mnoga dodatna posmatranja kosmičkih teleskopa, velikih zemaljskih kao i malih amaterskih teleskopa.
Izvor teksta:
https://www.ras.org.uk/news-and-press/3058-spots-on-supergiant-star-drive-spirals-in-stellar-wind
[i] Superdžin je zvezda iz klase najvećih i najsjajnijih poznatih zvezda. Superdžinovi mogu biti do 500 puta većeg prečnika od Sunca kao i nekoliko hiljada puta sjajniji. Superdžinovi mogu biti svih spektralnih tipova a najčešće završavaju kao supernove. Izvor: Vikipedija
[ii] Zvezdani vetrovi su strujanja čestica izbačenih iz gornjih delova zvezdane atmosfere u slobodni prostor. Izvor: Vikipedija
[iii] http://www.ras.org.uk/publications/journals
[iv] https://www.universeguide.
[v] Zvezdani sistem ili stelarni sistem je mali broj zvezda koje orbitiraju jedna oko druge i koje su vezane gravitacionom silom. Izvor: Vikipedija
[vi] http://we.vub.ac.be/en/astronomy-and-astrophysics
[vii] http://www.brite-constellation.at
KOJI TELESKOP DA KUPIM?
