Da ne bih čitaocima uzimao vrijeme, o sjajnom rasijanom (otvorenom) zvjezdanom jatu Messier 36 (M36) u sazviježđu Kočijaša (Auriga) neću pisati jer osnovne informacije su lako dostupne i vjerujem da čitaoci Astronomskog magazina, a naročito astronomi amateri dovoljno znaju. Ovaj tekst je ukratko opisano zapažanje i analiza o maloj maglini koja je unutar ovog rasijanog zvjezdanog jata.   

Prolog

Krajem 2013. godine započeo sam ovu analizu, sa interneta sakupljao kvalitetne fotografije i podatke o zvjezdanom jatu, ali posljednjih godina nekako nije bio prioritet da završim i uradim kratki tekst. Tokom tog perioda nisam našao na internetu niti jedan članak na engleskom jeziku o ovoj maloj maglini. Što ne mora da znači da ona nije ranije proučavana, već da takav naučni članak možda nije objavljen na internetu.  

Maglina se može fotografisati svjetlosno jakim (velikim) amaterskim teleskopom, a vjerovatno se ne može vizuelno uočiti teleskopom sa prečnikom ogledala manjim od dva metra. Na kolor fotografijama maglina je narandžaste boje i izgleda poput malene komete, sa sjajnijom zvijezdom i slabim ‘’repićem’’ usmjerenim u pravcu sjevera (Tri Print Screen slike sa SKY-MAP.ORG/DSS2 All Sky Survey). 

Analiza 

Maglinu stvara narandžasta zvijezda sjaja 18. magnitude. Uvećanjem i obradom kroz GBR (green-blue-red) filtere fotografija koje su bile urađene profesionalnim instrumentima, moglo se uočiti da je zvijezda omotana slabom stelarnom maglicom.   

Maglina je vidljiva na snimcima DSS2 (POSS2-Palomar Observatory Sky Survey 2) takođe na POSS1 i SDSS(SloanDigital Sky Survey/Google Sky). Bolje se vidi u crvenom i infra-crvenom dijelu spektra nego u plavom. 

Obradom i poređenjem starijih fotografija sa atlasa POSS1 (rađen tokom 1950-ih godina) i novijih POSS2 (rađen tokom 1980-ih i 1990-ih) kao i SDSS3 (rađen od 2008. do 2014.), uočljiva je promjena sjaja i formi unutrašnjih dijelova magline, a takođe promjene i mali otkloni njenog ugaonog usmjerenja. 

Sudeći po izgledu i brzini optičkih i fizičkih promjena, vjerovatno se radi o Herbig-Haro (HH) objektu.  

Zvjezdano jato M36 je od Zemlje udaljeno 4.100 svjetlosnih godina. Na internet atlasu SKY-MAP.ORG koji je u potpunom optičkom dijelu atlas DSS2 All Sky Survey, izmjerena dužina magline, bez lika centralne zvijezde, je 22'' (ugaone sekunde). Na rastojanju jata M36, ovo daje dužinu magline 27.000 astronomskih jedinica ili 0,5 svjetlosnih godina. Stvarna dužina maglina je veća jer M36 je udaljeno zvjezdano jato, pa se slabiji pramenovi magline teže fotografišu. 

Stvarne dužine prosječnih HH objekata su manje od 1,5 svjetlosnih godina, te sudeći po predhodnom proračunu - maglina je vjerovatno dio M36. Što bi značilo da se posljednje zvijezde i danas formiraju unutar zvjezdanog jata M36. Ili je ovo možda posljednja zvijezda koja se stvara u ovom jatu?   

Procjenjena starost zvjezdanog jata M36 je 25 miliona godina, što ga svrstava među najmlađa rasijana zvjezdana jata u našoj galaksiji. 

Objekti Herbig-Haro (HH)

HH objekti su manje magline asocirane sa novo-formiranim zvijezdama koje nastaju kada se uski mlaz gasa izbačen od novonastale zvijezde brzinom od nekoliko stotina kilometara u sekundi, sudari sa okolnim oblacima gasa i prašine. Ovdje se radi o bipolarnim mlazovima od kojih se, čest je slučaj, jedan mlaz mnogo bolje vidi. HH objekti su prisutni u regionima u kojima se zvijezde formiraju i usklađeni su sa osom rotacije ovih mladih zvijezda.

HH objekti su prolazni fenomeni, koji ne traju duže od nekoliko desetina hiljada godina. Oni mogu vidljivo evoluirati u prilično kratkim astronomskim vremenskim periodima dok se brzo kreću dalje od matične zvijezde među gasnim oblacima međuzvjezdanog prostora (međuzvjezdanog medija). Zapažanja Hablovog svemirskog teleskopa otkrila su složenu evoluciju HH objekata tokom perioda od nekoliko godina; dok jedni dijelovi magline blijede, drugi rastu u sjaju kako se mlazevi gasa sudaraju sa nakupinama materijala međuzvjezdanog medija.   

Ovi objekti su prvi put primjećeni krajem 19. vijeka od strane S.W. Burnham-a, ali nisu prepoznati kao posebna vrsta emisione magline do 40-ih godina prošlog vijeka. Prvi astronomi koji su ih detaljno proučavali bili su George Herbig i Guillermo Haro, nakon čega su po njima imenovani. Herbig i Haro su radili nezavisno jedan od drugog na proučavanju formiranja zvijezda. Prvi su analizirali ovakve objekte  i prepoznali da su to nusprodukti procesa formiranja zvijezda. 

Sve zvijezde koje stvaraju HH objekte su mlade zvezde, od kojih su one najmlađe još u fazi proto-zvijezde, u procesu formiranja iz gasova i prašine u njihovom okruženju.

Epilog 

Sve predhodno napisano je okvirna procjena urađena analizom raspoloživih fotografija i naučnih podataka sa interneta. Naravno, moguće je da se radi o slučajnoj projekciji i da se maglina nalazi ispred ili iza zvjezdanog jata. Za utvrđivanje stvarnosti - da li je ova maglina član zvjezdanog jata M36, dali se zaista radi o Herbig-Haro objektu, kolika je masa i starost centralne zvijezde? - potrebni su profesionalni instrumenti i tehnologija. To je daleko van dosega mogućnosti jednog amatera, ali nije profesionalaca kojima su na raspolaganju veći teleskopi i vjerovatno nije izvan mogućnosti teleskopa Milanković.